Diagnose van vulvodynie

Vulvodynie refereert naar pijn in de vulva die ten minste 3 maand aanhoudt zonder een gekende onderliggende medische oorzaak. Een subtype van vulvodynie is uitlokbare, gelokaliseerde vestibulodynie (vroegere benaming: VVS: Vulvair Vestibilitis Syndroom) , dit is een term die gebruikt wordt om de oppervlakkige hevige branderige, prikkende pijn te beschrijven die gelokaliseerd is in het vestibulum van de vagina en uitgelokt wordt door het aanraken van dit vestibulum zonder medisch gekende oorzaak.

Om te achterhalen of men last heeft van vulvodynie of meer gelokaliseerde vestibulodynie is het belangrijk om de exacte locatie van de pijn/klachten te bepalen. Vulvodynie heeft betrekking op pijn in de vulva in het algemeen terwijl vestibulodynie enkel gelokaliseerd is in het vestibulum zelf.

De vulva is het uitwendige deel van het vrouwelijke geslachtsorgaan. Hiertoe behoren de schaamlippen, de clitoris, de uitgang van de urinebuis en de opening van de vagina. Indien de pijn zich situeert in één van deze regio’s kan men spreken van vulvodynie.

Het vestibulum van de vagina is het voorhof van de vagina, dit betreft de ruimte tussen de kleine schaamlippen. Het bestaat uit een anterior vestibulum, dat voor de plasbuis is gelegen en een posterior vestibulum dat gesitueerd is tussen de vagina en de aars. Vestibulodynie komt het meest voor in het posterior vestibulum en geeft de typische branderige, prikkende sensatie bij aanraking, maar het kan ook het volledige vestibulum betreffen.

De diagnose van vulvodynie en/of vestibulodynie is gebaseerd op een uitsluitingsdiagnose. Om een juiste diagnose te maken worden a priori alle mogelijk medische onderliggende oorzaken uitgesloten. Sommige vrouwen ervaren een continue, diffuse vulvaire pijn (gegeneraliseerde, niet-uitlokbare vulvodynie) terwijl andere vrouwen een gelokaliseerde pijn ervaren, over het algemeen uitgelokt door aanraking (vestibulodynie).

De huidige nomenclatuur (ISSVD) gebruikt momenteel een symptoom-gebaseerde classificatie om de aandoening te classificeren, dit wil zeggen dat men de uiterlijke kenmerken/ klachten/verschijnselen van de aandoening bestudeert om via deze weg een gepaste diagnose te stellen.

Een belangrijk diagnostisch hulpmiddel om de diagnose van vulvodynie en vestibulodynie te stellen is de Q-tip test (cotton swab test) In de gynaecologische praktijk wordt deze test bij voorkeur uitgevoerd door een gespecialiseerde gynaecoloog die ervaring heeft met het behandelen van vrouwen met seksuele pijn en vulvodynie/vestibulodynie.

Bij deze test wordt druk uitgeoefend ter hoogte van het vulvair vestibulum en ter hoogte van de uitmonding van de klieren van Bartholin. Met een wattenstaafje wordt op 7 verschillende plaatsen druk uitgeoefend. Vaak ervaart de patiënt de gekende branderige pijn. Telkens wordt de patiënt gevraagd om de plaatsen te classificeren als pijnloos, milde, matige of hevige pijn. Voor de kwantificatie van de pijn maakt men gebruik van de visueel analoge pijnschaal (VAS), een schaal van 0-10, waarbij score o geen pijn betekent en score 10 de max. pijnscore is.

De vulva is een erg gevoelige zone en kan zelfs bij pijnvrije individuen een score opleveren tussen de 0 en 3 op de VAS. Deze waarden worden nog als normaal beschouwd.

Bij aanwezigheid van een hypergevoeligheid en verhoogde pijnscore kan men 2% lidocaïne topisch (verdovende zalf) aanbrengen op de vestibulaire zone om verder intern onderzoek mogelijk te maken en zo de vaginale mucosa verder te onderzoeken. Aansluitend probeert men voorzichtig met de vinger een eventuele hyperactiviteit van de hymenale ring op te sporen. Indien draaglijk voor de patiënt, probeert men iets dieper te palperen om eventuele bekkenbodemspierveranderingen te objectiveren, zoals een toegenomen tonus, instabiliteit of een verminderde motorische controle.

Veel artsen zijn niet vertrouwd met vulvodynie/vestibulodynie, waardoor de diagnose regelmatig gemist wordt. Vaak wordt er een verkeerde of helemaal geen diagnose gesteld. Aangezien de fysieke bevindingen vaak negatief zijn, krijgen deze vrouwen vaak te horen dat er geen medische oorzaak is voor de pijn en dat het een primair psychologisch probleem is. Op deze manier wordt aan de aandoening en geassocieerde pijn voorbij gegaan. Vaak hebben deze patiënten dan ook een voorgeschiedenis van multipele contacten met hulpverleners alvorens de diagnose van vulvodynie of vestibulodynie gesteld wordt.

Bij vermoeden van vulvodynie of vestibulodynie is het belangrijk om eerst een gespecialiseerde arts te raadplegen om alle medische oorzaken uit te sluiten alvorens bekkenbodemtherapie op te starten.